Bugün, 2 Temmuz 2023, Sivas katliamının 30’uncu yılı. Otuz yıl önce bugün Sivas’a Pir Sultan Abdal Şenlikleri için gelip Madımak Oteline yerleşen 33 sanatçı ve kanaat önderi ve 2 otel çalışanı, “Kahrolsun laiklik”, “Yaşasın şeriat” ve benzeri sloganlarla oteli ateşe veren saldırganlarca öldürüldü. Aralarında iki arkadaşım, Yarın dergisinde şiirlerini bastığımız Behçet Aysan ve karikatürist Asaf Koçak da vardı.

Sonradan ortaya çıkan gelişmeler saldırının yalnızca laiklik karşıtı, Alevi düşmanı siyasi İslamcı kalkışma olarak ele alınamayacağını gösterdi. Nitekim bu saldırıdan 3 gün sonra, 5 Temmuz’da, Erzincan’ın Kemaliye ilçesine bağlı Başbağlar köyünü TİKKO militanlarının desteğiyle basan PKK militanları, kadın ve çocuklar dahil 33 köylüyü katletti. Başbağlar katliamını da sadece Sivas katliamına verilen cevap olarak okumak o süreçte Türkiye üzerinden jeostratejik planda süren kanlı bir enerji savaşının parçası olarak görmemek bizi olayın siyasi ekonomik ve tarihi perspektifinden koparır.

Sivas katliamı, 1993 yılında Uğur Mumcu suikastından PKK’nın 33 silahsız eri kurşuna dizmesine dek, Sovyetlerin yıkılmasıyla Azerbaycan petrollerinin Batı pazarlarına ulaştırılması için kanlı bir mücadele çerçevesindeki kanlı olaylar çerçevesinde görülmelidir.

Jeostratejik arka plan

Sovyetler Birliği 25 Aralık 1991’de resmen dağıldı. Ancak bir yıl kadar önce, 19-21 Kasım 1990’da Paris’te toplanan NATO ve -dağılmış- Varşova Paktı ülkeleri Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşmasını (AKKA) imzalayarak karşılıklı silah indirimini kabul ettiler. Bu anlaşmadaki tek istisna Türkiye idi.

Hem PKK sorunu hem de Irak’ta devam eden iç savaş nedeniyle, İncirlik Üssü ve Ceyhan-Yumurtalık petrol terminalini kapsayacak şekilde Mersin limanından İran sınırında Hakkari’ye dek olan bölge anlaşma dışı bırakıldı. Bunun bir sonucu da Türkiye’nin o dönemde NATO ülkelerinde deşifre olan Gladyo tipi kontrgerilla örgütlerinin tasfiyesinin PKK saldırıları gerekçesiyle dışında kalmasıydı.

1992 başında Sovyetler coğrafyasından 15 bağımsız cumhuriyet çıkmıştı. Soğuk Savaşı kazanan ABD’nin öncelikleri arasında Azerbaycan petrolünün Rusya’nın (ve İran’ın) kontrolü dışında olmaksızın Batı pazarlarına ulaştırılması vardı. İlk akla gelen Irak’ın Kerkük ve Musul petrollerini boru hatlarıyla Batıya ulaştıran Ceyhan-Yumurtalık limanıydı.

Türkiye’nin önemini artıracak bu proje sadece Rusya’yı değil, Ermenistan, İran, Irak, Suriye ve Yunanistan’ı da rahatsız ediyordu.

1993’e böyle gelindi.

1993: ağır çekimde darbe

O yıl Sivas katliamına dek şu sarsıcı gelişmeler yaşandı:

5 Ocak: Maliye Bakanı Adnan Kahveci Ankara yakınlarında “yanlış yola girdiği” trafik kazası sonucu öldü; Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın “Kürt sorununa çözüm” ekibindendi.

24 Ocak: Gazeteci Uğur Mumcu öldürüldü. Cinayeti hem İBDA-C hem (İran yanlısı) Hizbullah üstlendi. Aradan 30 yıl geçti, katil hala bulunamadı, cinayet dosyası açık.

17 Şubat: Jandarma Komutanı Eşref Bitlis’i Kürt liderlerle görüşmek üzere Irak’a geçmek üzere Diyarbakır’a taşıyacak uçak, Ankara’dan kalkışından hemen sonra düştü, Bitlis öldü.

5 Mart: Türkiye ile Azerbaycan arasında Bakü-Ceyhan Petrol Boru hattı protokolü Ankara’da imzalandı; anlaşma Mayıs’ın son haftası Bakü’de imzalanacaktı.

15 Mart: PKK lideri Abdullah Öcalan, Celal Talabani aracılığıyla Lübnan’ın Suriye kontrolündeki Bekaa Vadisinde “Bir aylık ateşkes” ilan etti.

16 Nisan: Öcalan ateşkesi bir ay daha uzattığını duyurdu. Bir gün önce Cumhurbaşkanı Özal ağır bir gut krizi ardından çıktığı 11 günlük Orta Asya seyahatinden dönmüştü.

17 Nisan: Özal’ın sabah sporu yaparken geçirdiği kalp krizi sonrası öldüğü açıklandı.

Sivas katliamına doğru

16 Mayıs: Özal yerine Süleyman Demirel Cumhurbaşkanı seçildi.

24 Mayıs: Bingöl-Elâzığ arasında PKK tarafından pusuya düşürülen 33 silahsız er öldürüldü. Fiili ateşkes sona erdi.

18 Haziran: Azerbaycan’da 4 Haziran ayaklanması sonucu darbeyle indirilen Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey’in yerine geçen Haydar Aliyev Bakü-Ceyhan protokolünü iptal etti.

Bundan sonra 2 Temmuz Sivas ve 5 Temmuz Başbağlar katliamları geliyor.

1993 yılı, dünya dengelerinin yeniden kurulduğu bir dönemde Türkiye’de sistemin değişime direnmek için adeta yerleşik düzenin kendine gizli darbesiydi.

Ama biz burada artık geniş açıya geçiyoruz.

Aliyev’in Bakü-Ceyhan boru hattı protokolünü iptal etmesi, bundan stratejik yarar sağlayacak Ankara’yı rahatsız etmişti. Dönemin Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin Türkiye Petrolleri (TPAO) Genel Müdürü Okan Özdemir ile görüştü. “Kürt Kapanı – Şam’dan İmralı’ya Öcalan” kitabımı yazarken konuştuğum Çetin’in “kanı çekilmişti” Özdemir’in İngilizlerden aldığı (boru hattını BP inşa edecekti) büyük ölçekli bir Türkiye haritasını görünce.

Azerbaycan, petrol, Yunanistan, PKK

Haritada üç bölge “terör bölgesi” olarak işaretlenmişti. Biri, Hakkâri-Şırnak-Diyarbakır, yani Irak sınırı bölgesiydi. Diğeri Kars-Iğdır-Erzurum, yani Ermenistan-Azerbaycan sınırı bölgesiydi ama o dönem orada büyük terör eylemlerine rastlanmıyordu. Üçüncüsü Sivas çevresiydi.

İptal edilen protokole göre Bakü-Ceyhan hattı “güney rotasından” geçecekti. Nahcıvan-Iğdır üzerinden Türkiye’ye girecek, Bingöl-Elâzığ rotasıyla Adana’ya, Ceyhan-Yumurtalık terminaline inecekti.

Oysa 6 yıl sonra, 18 Kasım 1999’da ABD Başkanı Bill Clinton’un da nezaretiyle Cumhurbaşkanları Demirel, Aliyev ve Gürcistan Cumhurbaşkanı Eduard Şvardnadze tarafından imzalanan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının daha maliyetli olan “kuzey rotasında”, Gürcistan’dan girip Erzurum üzerinden Ceyhan’a inmesinin öngörülecekti. Öyle de inşa edildi. Böylece hem İran hem Ermenistan hem Irak sınırından uzaklaşılmıştı.

Bu bir açıdan daha önemliydi. O yıl 15 Şubat’ta PKK lideri Abdullah Öcalan MİT ve CIA’nın ortak operasyonuyla Kenya’nın başkent Nairobi’deki Yunanistan Büyükelçiliğinden çıkışında yakalanmış, ertesi gün Türkiye’ye, İmralı Adasında halen tutulduğu cezaevine getirilmişti.

Neden mi önemli? 20 Mart 1992’ye dönmemiz gerekiyor.

•   Teğmenler g2364ince Türk Silahlı Kuvvetlerin itibarı tamir mi olacak?
•   İmamoğlu ve Yavaş’a soruşturma: Erdoğan’a adaylık yolu operasyonu
•   İkinci Trump dönemi. Nasıl kazandı? Türkiye’yi nasıl etkiler?
•   Esenyurt ters tepti: CHP sertleşti, erken seçim dedi
•   Sandıkta kaybettiysen yargıyla gasp et: hedef hem İmamoğlu hem Yavaş
•   TUSAŞ saldırısı, kritik saptamalar, kritik sorular ve komplo teorileri
•   Korku filmi gibi Yen2306oğan Çetesinde Sağlık Bakanı’nın sorumluluğu
•   Avrupa Parlamentosunda Türkçe kınama, gazeteciler, ihale yolsuzlukları
•   İstiklal Marşı “Korkma” derken hükümet İsrail’den “Kork” mu diyecek?
•   Özel’den Erdoğan’a: yen2256en aday olmak istiyorsa son Tarih Kasım 2025
•   Hükümetin emekçiyle emekliye yeten gücü yandaş sermayeye yetecek mi?
•   30 Ağustos: zafer en çok ona layık olanlarındır
•   Her türlü kışkırtmaya açık, tehlikeli bir ortama giriyoruz
•   Türkeş, Kavala’yla görüştü, AYM Can Atalay dedi. MHP çok kızacak
•   Dışişlerinde siyasi atamaların koltuk kapmaca dönemi
•   Bir de hedef gösterseydiniz ne yapacaktınız Sayın Bahçeli?
•   Devlet devlet içinde, kimin bağlılığı hangisine?
•   Ya geçim ya seçim
•   Bütün alametler belirdi: Suriye faslını kapatma zamanı
•   AK Partinin yeni iletişim stratejisiymiş. Ne kadarına cesaretleri var?
•   Erdoğan’ın bürokrasi ile bitmeyen kavgası ve derin çelişkiler
•   AK Parti elitleri ve devlet yönetiminde artan SETA ağırlığı
•   Tasarruf planına dair üç soru: Beştepe, belediyeler ve AK Parti ekonomisi
•   Özel, Deniz Gezmişlerin anmasında: 6 Mayıs CHP için dönüm noktasıydı
•   Namık Tan, Mehmet Uçum’a karşı: Gezi, Erdoğan’ın samimiyet sınavı
•   Söyleten sensin: Sinan Ateş cinayeti örtbas edilebilir mi?
•   1 Mayıs ve Erdoğan’ın Taksim öfkesi
•   Anayasa tartışması sorunları perdelemek için sis bombası işlevinde
•   23 Nisan: TBMM’nin 104’üncü yılında oy ve Meclisin gücünü hatırlamak
•   CHP’nin ittifak 1.0 sürümü tutmadı, 2.0 sürümü tuttu
•   CHP’nin dönüşü muhteşem oldu; Erdoğan bu kez “dış güçler” diyemedi
•   CHP değişince Türkiye de değişti: yeni bir dönem açılıyor
•   Dip dalga Erdoğan’ı vurdu: işte üç temel neden
•   Başkenti yönetmeye aday Altınok: mirasyedi mi, emlak baronu mu?
•   Enflasyon dosyaları. Çağlar: Çiller memurlar 6 ay maaş almasın diyordu
•   AK Parti Ankara’da havlu atmak üzere
•   Savunma ve Dışişleri bakanlarının Meclis’e PKK brifinginden kalanlar
•   Özel’den Erdoğan’a: kazanacak adayları bulamıyorlar
•   Recep Tayyip Bey’e de bir Sadık Abi mi lazım sizce Hafize Gaye Hanım?
•   İttifak mı? Bir daha asla!
•   Yükselen yeni faşizmin hedefi alttakileri dibe itmek
•   İslam ülkeleri esti, gürledi ama İsrail’in aldırdığı yok. İşte nedeni
•   CHP’de Özel dönemi siyasette hangi dengeleri değiştirmeye aday?
•   CHP’nin Özel seçimi tüm muhalif seçmene “değişim” soluğu getirebilir
•   Parmağını kaldıran bir kız çocuğudur Cumhuriyet: 100. Yaşı kutlu olsun
•   Filistin mitingi yapılmalı da başka gün mü kalmamıştı?
•   CHP Anayasa tartışmaya İçtüzük önerisiyle başladı: Meclis güçlenmeli
•   Gezi Davası: dökülen Türk yargısı ve Erdoğan’ın dinmeyen öfkesi
•   Sayıştay raporlarındaki yolsuzluk izleri tam soruşturmalık
•   Kılıçdaroğlu: hepimiz hayal kırıklığına uğradık ama vazgeçmeyeceğiz
•   Barış Pehlivan örneği: yargı bağımsızlığı yoksa basın özgürlüğü de yok
•   Kılıçdaroğlu: Merkez Bankası nihayet asli görevini hatırlamış görünüyor
•   Üretilen hurafelere Özal bile inanmıştı ama Lozan 100 yıldır ayakta
•   Vergi zamları ve ilk sonuçları: kendi düşen ağlamaz mı?
•   Ekonomik krizden büyük sorunumuz varmış gibi
•   Montaj, kara propaganda ve “diktatör olmak isteyene öğütler”
•   İki gün kaldı. “Nereye g1805iyoruz?” sorusu için son fırsat
•   İkinci tur için Kılıçdaroğlu’ndan Erdoğan’a “terör” cevabı
•   Kılıçdaroğlu’nun ekonomi kadrosu belli, Erdoğan hâlâ Şimşek peşinde
•   Kılıçdaroğlu’na destek büyürken siyasetin rengi hızla değişiyor
•   Kılıçdaroğlu: IMF ile görüşmüyoruz, ülkeyi dilenciye çeviren Erdoğan
•   Erdoğan’ı ikt1759ara kadınlar getirmişti, o rüzgâr da dönüyor
•   Muhalif seçmene ümit verecek bir dizi gelişme
•   Ortak liste zorunluluğu: gözler Kılıçdaroğlu ve Akşener’de
•   Kılıçdaroğlu’nun geniş cephe siyaseti; 1728eoloji ve politika
•   AK Parti kadına ş1724det yasası pazarlığında: birkaç oy için ya Rab
•   Kılıçdaroğlu, Akşener ve ikt1720arın kısa süren sevinci
•   Kılıçdaroğlu: Altılı Masa adayı ilk turda Cumhurbaşkanı
•   Siyasetin fay hatlarında yoğun enerji birikimi
•   Baskının yeni bahanesi: Özgürce kanaat oluşumunu engellemek
•   Tek Yürek bağış kampanyasının dörtte üçü devlet kesesinden
•   Kılıçdaroğlu sert: Kızılay’ı, asker yardımını bitirdiler, canlara maloldu
•   Kılıçdaroğlu’nun deprem isyanı, Erdoğan’ın defter tehd1671i
•   Gerçekten depremle mi geldi, gerçekten depremle mi g1670ecek?
•   Deprem çalışmaları yetersiz: hükümete tepki büyüyor
•   Millet İttifakı Programı: En çok alkışı Çankaya’ya dönüş aldı
•   Topluma bir dokun bin ah işit: Seçime kadar kim ne alırsa
•   Kılıçdaroğlu: çakallar önünde diz çökmektense ayakta ölürüm
•   Muhalefet İmamoğlu’na cezayla kenetlendi: oyun bozulabilir
•   Kılıçdaroğlu’nun İkinci Yüzyıl’ı: asıl çağrı CHP’ye
•   Muhalefetin Anayasa önerisi: bir şeyler oluyor sanki
•   Kılıçdaroğlu’nun Sırpça mesajı, buzdağının görünen ucu
•   Madencilerin ölümü kadermiş ama seçimi alırsa düzeltecekmiş
•   Medyayı yasayla susturma çabasının beyhude heyecanı
•   CHP l1578eri ABD yolunda: Ben barış istiyorum, Erdoğan kavga
•   100’üncü Yılında Zafer ve Cumhuriyete layık olmak
•   Kılıçdaroğlu’nun Erdoğan’a verdiği en ağır hasar
•   Kılıçdaroğlu’nun YSK sözleri: Veri güvenliği mi, seçim güvenliği mi?
•   Kılıçdaroğlu’dan Akkuyu tepkisi: Rusya’ya bağımlı haldeyiz
•   Erdoğan’ın Kılıçdaroğlu’na yetişme telaşı halka yarıyor
•   Birileri camilerde bir şeyler mi çeviriyor yine?
•   Erdoğan’ın içine düşen korku: kızgınlık ve kırgınlık seçimi
•   Kılıçdaroğlu CHP’yi toparlamaya İstanbul’dan başladı
•   Kaftancıoğlu’na ceza ya da yargı yoluyla siyaset batağı
•   Kavala’ya ömür boyu hapis: adaletsizliğin dibi
•   “Erdoğan sığınmacıları vatandaş yapıp oy mu kullandıracak?”
•   CHP Doğu ve Güneydoğudan vekil çıkarabilecek mi?
•   İki Türkiye: Antalya’da diplomasi Diyarbakır’da siyaset
•   9 başlıkta altı l1374erin Erdoğan rejimine karşı toplantısı