Bu yılın ilk 7 ayında Türkiye’de toplam 4/a kapsamında çalışanlar aylık ortalama 26.837 lira net maaş aldılar.
Bu maaşın işverene aylık maliyeti ise 40.688 lira oldu. Her bir çalışan aylık olarak -işveren ve işçi payı olarak- SGK’ya 10.215 lira prim ödediler.
Evet, ülkemizde şu anda 1 işçinin SGK’ya ödediği aylık prim 10.215 TL. SGK verilerine göre her 100 liralık primin 26,5 lirası ise sağlığa harcanıyor. Geriye emeklilik maaşı için aylık 7.508 lira kalıyor.
Türkiye’de herkes emeklilik sistemini savunuyor ama sistem çökmenin ötesinde bir yıkım yaşıyor.
Savunulan görüşe göre sistemin düzeltilmesine gerek yok; sadece Hazine’den biraz daha fazla kaynak aktarılsın… Bu yani.
Gelin biz sadece rakamlarla konuşalım:
Avrupa’da haftalık çalışma süresi 36,4 saat. Yani orada yılda 1.893 saat çalışılıyor. Ortalama 43 yıl çalışıldığına göre bir kişi yaklaşık olarak 81.400 saat çalışıp emekli oluyor.
Bizde durum ne?
Türkiye’de haftalık ortalama çalışma süresi 43,1 saat. Yani bizler yılda 2.241 saat çalışıyoruz. Türkiye, Avrupa’ya göre yılda 2,7 ay fazla çalışılıyor
Buna göre Türkiye’de bir çalışan Avrupa’daki gibi çalışma süresinde emekli olması için 36,3 yıl çalışması gerekiyor.
Avrupa’da 43 yıl çalışanın çalışma süresinin Türkiye’deki karşılığı 36,3 yıl.
Gelelim ne kadar ömrümüz olduğuna…
Türkiye’de 30 yaşındaki bir kişinin beklenen yaşam süresi 79,1 yıl. Bu ortalama ömrü ifade ediyor. Eğer 50 yaşında isen ortalama ömür 80,1 yıla çıkıyor.
EYT’lilerin emeklilik yaşı
SGK verilerine göre 4/a kapsamında yer alan 10,5 milyon emeklinin ortalama yaşı 59,8…
EYT etkisi ile 2023 yılında emekli olanların yaş ortalaması ise 47,8…
İnanılır gibi değil… Geçen yıl 1 milyon 924 bin kişi 47,8 yaşında emekli olmuş.
Diyelim ki bu çalışanlar 18 yaşında işe girdi ve 48 yaşında emekli oldular. Yani yaklaşık olarak 30 yıl çalıştırlar. (10.950 prim günü, bu sayı en iyimser senaryo)Türkiye’de ortalama çalışma süresine göre 30 yıl çalışmak 67.230 saat ediyor. Oysa Avrupa’da 81.400 saat çalışılıyor.
Bakınız sadece yaş olarak bakarsak Avrupa’dan yaklaşık 15-17 yıl önce erken emekli oluyoruz. Bir de çalışma saatine bakarsak orada bile Avrupa’dan 6,3 yıl erken emekli olmuş oluyoruz.
Şu notu da ekleyelim: Mesela Bağ-Kur, tarımda 65,9; memurlukta ise emeklilerin ortalama yaşı 64,8… Biri 48 biri 66 yaşında emekli oluyor. Böyle ayrımcılık olur mu?
Acaba neden sigortalılıkta bu kadar derin farklar açıyoruz? Hiç anlamış değiliz.
Gelelim tekrar asıl konuya…
Avrupa’da ortalama ömür 82 yıl...
Avrupa’da emekli olanlar (65 yaşa göre) ortalama 17 yıl emekli maaşı alıyorlar.
Gelelim bize… 2023’de EYT ile emekli olanlar en az 30 yıl ortalama olarak emekli maaşı alacaklar.
Hesabı tekrar yapalım:
Bizler çalışma süresini dikkate aldığımızda Avrupa’ya göre ortalama 36 yıl çalışmamız gerekirken 30 yıl çalışıyoruz. Avrupa’daki emekliler 17 yıl maaş alırken bizler 30 yıl maaş alıyoruz.
Ve diyoruz ki, “Avrupalı emekliler geziyor biz niye gezemiyoruz”. Evet, sorunun cevabı belli erken emeklilikten.
Matematik ne diyor?
Bu işler matematik işi olduğu için matematik üzerinden giderek hesap yapalım.
Ayda 10.215 TL SGK ödemesi yapıyoruz ve emekli olduktan sonra da 30 yıl aynı parayı geri alacağız. İyi ama buradan sağlık giderlerine ödenene payı da düşmemiz gerekiyor. Geriye emekli maaşı olarak 7.508 lira kalıyor. (aylık sağlık gideri kişi başına 2.707 lira)
Bunu şimdi biraz daha radikalleştirelim:
25 yıl çalışarak 9 bin 125 prim günü ödeyeni düşünelim. 18 yaşında işe girip 43 yaşında emekli oluyor. Bu kişi normalde tam 36 yıl emekli maaşı alacak… Bakın asgari ücretli demiyorum, ortalama ücretli bile olsa emekli maaşı 5.213 lira olur.
Türkiye’de normal emeklilikte ödenen prime göre ortalama emeklilik maaşı işte bu rakamdır. Ama şu anda SGK’nın ödediği ortalama maaş (emekli+dul+yetim) dahil 15.000 lira… Kısaca emeklilik sistemimiz gelecek kuşakların paraları ile ayakta duruyor. Evlatlarımızın parasını yiyoruz.
Ya gelecek
Türkiye’de kadın başına doğum oranı 1,51… Daha birkaç yıl önce Avrupa’da en iyiyken şimdi ortalara düştük. Ve çok hızlı şekilde doğumlar düşüyor.
Bunun anlamı şu: Geriden çocuk gelmiyor. Ama yaşlı nüfus çok hızlı artıyor.
Yarın ne olacak? Hadi bugünü kurtardık ama yarınımız ne olacak?
Çalışacak nüfus çok az ve emekli olanlar çok fazla.
0-5 yaş nüfus 2018-2023 arasında tam olarak 1 milyon 173 bin kişi azalırken 65+ yaş nüfus 1 milyon 537 bin kişi artmıştır.
Bu çocukları kim düşünüyor... Gerçekten yarın bize emekli maaşı verecek kimler olacak ki?
48 yaşında insanları emekli edip evlatlarımıza nasıl bir gelecek aktarmış oluyoruz?
Sorun sistemde
Bu konu o kadar derin analiz istiyor ki, sloganla yürütülecek bir mesele değil. Rakam ve matematik ile gelecek analizi işin içinde olmalıdır.
Mesela 2024 yılında Hazine’den SGK’ya aktarılacak kaynak tam 45 milyar dolar olacak…
Oysa bazı uzmanlar SGK primlerle kendine yetiyor diyor. Evet, yanlış duymadınız… 45 milyar dolar açığa rağmen açık yok diyorlar…
Hazine’den 45 milyar doları kimler için aktarıyoruz? 48 yaşında emekliler için… Bir insan bu yaşta bu kadar parayı yer mi?
Önceki gün 79 yaşında bir yaşlımız inşaattan düşerek öldü. Yazık değil mi?
Çalıştıkça maaşın arttığı bir sistemi kurmak bu kadar zor mu? Neden herkes emekli olsun diye bir sistem kurarsınız ki? Neden sistemi savunmak yerine gerçek emeklilerin iyi bir maaş alacakları düzeni savunmazsınız?
Evlatlarını kurban eden bir toplum olur mu? Ya da bunu göremeyenler…
Nasıl bir sistem?
Peki bu iş nasıl olmalı?
Bakınız Özgür Erdursun nelere dikkat çekiyor: Prim ödemeniz Bağ-kur veya Emekli Sandığı mı olacak yoksa SSK’mı olacak. Çünkü hangi sandığa prim ödemeniz önemli. Emekli olunca maaşlar çok fark ediyor.
Veya diyor ki, erkekse Bağ-Kurdan şu kadar daha çok çalışır, ya da kadınsa şu kadar daha çok çalışır gibi…
Bir başka konu da enflasyon döneminde emekli olursa daha çok kazanır, enflasyon düşerse daha az emekli maaşı alır…
Bakınız böyle bir sistem olamaz. Bu saçma bir sistem.
Oysa formül çok basit:
Ne kadar prim ödedin=Ne kadar maaş alacaksın
Formül bu.
Bu formülün alt detayları da olacaktır. Mesela ödenen prime devlet katkısı kesinlikle gerekiyor. İşte o devlet katkısını daha uzun süre çalışmayı teşvik etmek için 45’li yaşlardan sonra her yıl bir ekleme daha yapılarak artırılır. Bu sayede insanlar uzun çalışır ve emekli olduklarında da sürünmezler.
İkinci alt detay ise “Ne kadar maaş alınacağıdır”
Kesinlikle ve kesinlikle emeklilikte ortalama ömre göre emekli maaşı alınacağı süre hesaba katılmalıdır.
Mesela 45 yaşında birisi emekli olduğunda ödediği primi dikkate alırken bu kişinin yaklaşık 35 yıl emekli maaşı alacağı dikkate alınmalıdır. (İŞTE BU DETAY ŞU ANDA BİZİM SİSTEMDE YOK)
Bugün EYT ile emekliler oldukça yüksek maaş alırken ileri yaşlardaki gerçek emekliler adeta sürünüyor.
Eğer emeklilik sistemine bakılacaksa, emeklilerin primlerine göre kaç yıl emekli maaşı alacakları da hesaba katılmalıdır.
2003-2024 yıllarında
623 milyar dolar açık vermiş bir sistem emeklilik sistemi olamaz… Evlatlarımız için bu sistemi değiştirmeliyiz. Başka çaresi yok…